Narządy dotyku są rozłożone na powierzchni całego ciała. Dotyk jest czuły na temperaturę i ból. Właściwie najlepiej uważać dotyk za grupę zmysłów, z których część jest wyposażona w wyspecjalizowane zakończenia nerwowe, czyli receptory, umieszczone w skórze, mięśniach i innych punktach ciała, reagujące na różne bodźce i przekazujące do mózgu wrażenia otrzymywane z zewnątrz.
Dzięki zmysłowi dotyku czujemy, jak ktoś nas dotyka, możemy ocenić rozmiar, kształt i ciężar przedmiotów, a także stwierdzić czy coś jest twarde czy miękkie, zimne czy ciepłe i czy może być źródłem bólu. Dotyk zapewnia też orientację przestrzenną (nie musimy patrzeć by wiedzieć, gdzie znajduje się dowolna część naszego ciała).
Dotyk spełnia też funkcję systemu wczesnego ostrzegania:
Informacje o temperaturze i bólu często ostrzegają mózg, że organizm znajduje się w niebezpieczeństwie, zanim sami będziemy tego świadomi. W takiej sytuacji ciało natychmiast uruchamia reakcję obronną, np. zmuszając nas do oderwania ręki od gorącej powierzchni, nim dojdzie do poważnego oparzenia.
Wykorzystuje on informacje otrzymywane przez kilka różnych wyspecjalizowanych zakończeń nerwów. Niektóre zakończenia nerwowe są faktycznie wyjątkowo wrażliwe na określony bodziec, stwierdzono, że niektóre reagują na więcej niż jeden rodzaj bodźca, a co więcej, różnice między nimi wydają się być trudne do ustalenia. Każde zakończenie nerwowe ma swoje własne „pole odbioru”, czyli obszar skóry, którego stymulacja pobudza ten nerw do działania. Jednak pola odbioru nakładają się na siebie, a zatem jeśli wywrzemy nacisk na określone miejsce na powierzchni skóry, kilka nerwów czuciowych jednocześnie ulegnie stymulacji. W dodatku każdy pojedynczy nerw czuciowy mogą pobudzić do działania zmiany zarówno temperatury, jak i nacisku, zachodzące w jego polu odbioru.
Włókna nerwowe nieustannie reagują na rozmaite bodźce, ale tylko związane z temperaturą i naciskiem są wystarczająco intensywne, by odebrał je mózg. Pobudzone włókna nerwowe wysyłają informację, które docierają do centralnego systemu nerwowego.
Różne pola odbioru mają różną wrażliwość, zależną od koncentracji zakończeń nerwowych w rozmaitych częściach skóry.
Niewątpliwie
niektóre włókna przekazują informacje tylko w wypadku
uszkodzenia, uszczypnięcia, ocieplenia itd. Reaguje na to odpowiedni
układ bodźców we włóknach nerwowych, tworzących łańcuch
transmisyjny informacji dotykowych od zakończeń nerwowych do
mózgu. Prędkość i rozmieszczenie impulsów w długich i
krótkich włóknach układają się w charakterystyczny model,
rozpoznawany przez mózg jako konkretne wrażenie.
Skoro nasz zmysł dotyku jest taki czuły może rekompensować brak innego zmysłu.